"None of them knew the colour of the sky"

Opmerkingen bij het werk van Wil Wiegant

Hubert Beck

 

"None of them knew the colour of the sky. Their eyes glanced level, and were fastened upon the waves that swept towards them. These waves were of the hue of slate, save for the tops, which were of foaming white, and all of the men knew the colours of the sea."

Zo luiden de eerste drie zinnen van het verhaal The Open Boat (1898) von Stephen Crane met als ondertitel: A Tale Intended to be after the Fact: Being the Experience of Four Men from the Sunk Steamer Commodore.

Sinds bijna een kwart eeuw is de Nederlandse kunstenaar Wil Wiegant op ontdekkingsreis in de schilderkunst. Met deze catalogus wil hij aan de hand van een aantal voorbeelden zijn ontwikkeling dokumenteren en een tussentijdse balans opmaken. Wil Wiegant is een kunstenaar die de specifieke eenzaamheid van het kunstzinnige proces kent. Hij behoort tot geen enkele school en volgt geen snelle modetrends. Hij veroorlooft zich op geheel eigenzinnige wijze een luxueus gebruik van de tijd. Zoals voor velen van zijn generatie – Wiegant is van 1951 - zijn voor hem de internationale ontwikkelingen in de kunst tussen de vijftiger en zeventiger jaren bepalend. zo zie je hoe hij in zijn vroege schilderijen de dialoog aangaat met het Amerikaanse Abstract Expressionisme, waarvan Pollock een voorbeeld is. Elementen van de Pop Art herken je in de seriële rangschikking van het onderwerp, in het gebruik van tekens en de grafische vlakheid van zijn schilderijen. Ook zijn intensief gebruik van de primaire kleuren rood, geel en blauw doet denken aan de Pop Art. Wat echter opvalt is dat Wiegant niet de ene stroming tegen de andere uitspeelt. Ook is er bij hem geen sprake van een realistische weergave van produkten en merknamen uit de hedendaagse massacultuur zoals bij Pop Art het geval is. Wel heeft het bonte, het decoratieve en het serieel versierende een dubbele bodem, zoals je dat ook ziet bij de bekendste Pop Art kunstenaar Andy Warhol. Hierbij speelt de oppervlakte van het doek een beslissende rol. Dat is waar het werkelijk om gaat. Voor Warhol is er achter de oppervlakte niets.

De boot is het centrale motief bij Wiegant.

Aan de ene kant functioneert het bootje als teken en niet als symbool. Dit is het geval bij de bootschilderijen met het rasterpatroon en de figuur-achtergrond variaties.

John Cage beweerde reeds: "Een object is een feit, niet een symbool".

Wiegant is een bewonderaar van deze Amerikaanse componist en kunstenaar, die veel invloed had op de kunst van de zestiger jaren en daarna. Hij heeft een serie tekeningen aan Cage opgedragen, waarvan er in deze catalogus één is afgebeeld.

Aan de andere kant hebben deze schilderijen een romantische ondertoon, de motieven zijn betekenisvolle, veelzeggende tekens. je herkent de gele storm, je herinnert je het drama van een schip genaamd "Medusa" en het schilderij "Het vlot van de Medusa" (1819) van Théodore Géricault (ook "intended to be after the fact").

The little boat, lifted by each towering sea and splashed viciously by the crests, made progress that in the absence of seaweed was not apparent to those in her. She seemed just a wee thing wallowing miraculously top up, at the mercy of five oceans. Occasionally a great spread of water, like white flames, swarmed into her.

Toch gaat het Wiegant niet om het pathos van Géricaults mensenpiramide (die interessant genoeg de vorm van een driehoek heeft, waaraan de zeilen van Wiegant in de verte doen denken). Ja, het gaat Wiegant al helemaal niet om het mensbeeld. Zijn schilderijen zijn nu eenmaal niet "intended to be after the fact".

De Franse schilder uit de Romantiek ging het ook niet om de gebeurtenissen zelf. Zijn schilderijen verwijzen naar de menselijke hoop in het algemeen, naar politieke en maatschappelijke samenhangen. Tegelijkertijd geven zij – zoals later ook bij Crane – het lijden van gewone mensen weer, wat voor de vroege 19e eeuw binnen de culturele discussie over de schilderkunst, nieuw was. Zelfs bij de naturalist Crane heeft de schipbreuk ook nog een metaforische betekenis, die de gebeurtenis overstijgt en kan bijvoorbeeld zijn verhaal The Open Boat als existentiële parabel gelezen worden. Cranes personages scheppen hun wereld niet zelf, er overkomt hen iets. De omstandigheden lijken zonder zin maar hebben altijd het laatste woord. Dat maakt hem tot een moderne schrijver.

Van dit alles lijken de schilderijen van Wiegant op het eerste gezicht mijlenver verwijderd. Hij brengt vormen en tekens terug tot abstracties; hij werkt met terugkerende motieven – steeds maar weer maan en zon – zijn esthetiek doet denken aan het licht, het water en de lucht in het Franse Impressionisme. Tegelijkertijd speelt hij heel duidelijk qua inhoud met traditionele, premoderne, maar nog altijd krachtige symbolen. Schepen of boten dragen de zon en de maan over de zeeën; en de aarde is een boot die drijft op de oerwateren. Als drager van zon en maan verbeelden schepen de scheppingskracht en de vruchtbaarheid van het water; vanzelfsprekend staan ze ook voor ondernemingszin en ontdekkingsdrang. Zij symboliseren de reis over de zee van het leven, maar ook het oversteken van het water des doods.

De levensboot die over de wateren van de schepping rondvaart, is ook onderdeel van de axiaalsymboliek, in die zin dat de mast de "axis mundi" is en ook de betekenis van levensboom heeft. Volgens de christelijke overlevering is de kerk de ark, het schip van de verlossing; zekerheid tegen de verzoeking.

It would be difficult to describe the subtle brotherhood of men that was here established on the seas.

Het kruis is de mast van het schip. De roeiers zijn de apostelen.

The correspondent wondered ingenuously how in the name of all that was sane could there be people who thought it amusing to row a boat.

In het Boeddhisme is het de boot van de leer die het de mensen mogelijk maakt de oceaan van levensvormen en gedaanteveranderingen over te steken om de oever – het Nirwana – te bereiken.

Een tegenstelling met het vermeende speelse en decoratieve van sommige bootschilderijen vormen Wiegants zwart–wit foto's; een schipbreukervaring als het ware. Birma Road is voor een deel met geel ingekleurd en door middel van tape, dat er als een pleister uitziet, is een uitsnede van de afbeelding op een raadselachtige manier gefocust. Het geel signaleert hier gevaar. Er gaat een dreigende sfeer van dit werk uit. Hier wordt verwezen naar het lijden van de krijgsgevangenen onder de Japanners in de tweede wereldoorlog. De titel van het werk en de spoorweg verwijzen zoals de naam Auschwitz naar de catastrofe en de gruwelijkheden van oorlog in het algemeen. Wiegant is in Indonesië geboren. Gezien zijn leeftijd wijst dit op invloeden (van welke aard dan ook) van het hollandse kolonialisme op zijn biografie. In ieder geval vormen deze fotografische werken een belangrijk contrapunt in het oevre van de kunstenaar.

This tower was a giant, standing with its back to the plight of the ants. It represented in a degree, to the correspondent, the serenity of nature amid the struggles of the individual – nature in the wind, and nature in the vision of men. She did not seem cruel to him then, nor beneficent, nor treacherous, nor wise. But she was indifferent, flatly indifferent.

Misschien had Mondriaan daarom zo'n weerzin tegen de natuur. (Hij voer trouwens nog met de stoomboot naar New York).

Het ligt voor de hand dat Wil Wiegant als Nederlander en gezien zijn esthetische opstelling overeenkomsten heeft met Mondriaan (behalve dan diens weerzin tegen de natuur). Bijvoorbeeld het teruggetrokken leven van de kunstenaar, het rasterpatroon, de variaties op bepaalde thema´s, de betekenis van de primaire kleuren. Mondriaan vertegenwoordigt ook de utopische verwachting van de avant-garde aan het begin van de 20ste eeuw waarbij de avant-garde bewegingen van de zestiger en zeventiger jaren aanknopen. Voor Wiegants generatie is tegenwoordig zo´n utopische horizon ondenkbaar en zij gelooft noch aan het aardse noch aan het hemelse paradijs, hoewel de heimwee ernaar geenszins verdwenen is.

Zo staat de boot bij Wiegant ook als teken voor het kunstenaarschap zelf, voor het subjectieve, voor het procesmatige van het creatieve denken, dat zekerheid en zingeving uit zichzelf moet creëren.

When (nadat drie van de vier mannen levend de veilige kust bereikt hebben) it came night, the white waves paced to and fro in the moonlight, and the wind brought the sound of the great sea’s voice to them on the shore, and they felt that they could then be interpreters.